توی خانه می دوید و شادی می کرد، هیچ چیز از دستش در امام نبود. حسابی شلوغ پلوغ می کرد ولی داداش کوچولو آنقدر شیرین بود که ما خواهرهای بزرگتر از دویدنش ذوق می کردیم. وقت واکسن هجده ماهگیش رسیده بود. بعد از واکسن بی قراری می کرد مثل همه بچه ها ولی بعد از همه مراقبت تا تا یک هفته پایش را زمین نمی گذاشت و راه نمی رفت. بعد از کلی دکتر رفتن و مشورت با متخصص مامان رفته بود حرم امام رضا(ع) و نذری کرده بود که نتیجه اش این شد داداشی تا همین حالا هر سال در چند روز مخصوص می رود حرم و کنار خادم هایی که جارو می کشند می ایستد و از آن ها اجازه می گیرد که صحن حرم را چند دقیقه جارو کند. جارو کردن صحن و سرای امام رئوف برای همه شیعیان و عاشقان حضرت آرزو و افتخار است. جاروکشی در حرم رضوی سنتی است با قدمت که تاریخی دارد و روایتی. حتما دیده اید خادمان حرم رضوی را وقتی که جارو به دست، در یک خط می‌ایستند و شعری را زمزمه می‌کنند و بعد، جاروکشان در صحن حرکت می‌کنند. زائران پشت سرشان راه می‌روند، با آن‌ها همراهی می‌کنند. بعضی ها هم اجازه می گیرد تا چند دقیقه جاروکش حرم ثامن الحجج باشند. تاریخ جاروکشی در حرم تاریخی ۴۰۰ ساله است و ماجرایی دارد.

تاریخ آراستگی و پاکیزگی حریم حرم

شاید دیدن گرد و غبار در حرم امام رضا(ع) اصلا در تصورمان نگنجد. آنقدر همه چیز در حرم تمیز و پاکیزه است که نمی توانیم تصور کنیم اینجا در این مکان مقدس خاکی باشد. خادمان حرم رضوی در شکل ها و در مناصب مختلف مشغول آراستگی و پاگیزکی حرم مطهر و صحن ها و رواق ها هستند. کاری که صدها سال است سر و شکل گرفته و به صورت منظم انجام می شود. ابن‌بطوطه، جهانگرد مراکشی، سفرنامه ای دارد که در آن درباره ورودش به حرم نوشته است. چیزی که بیشتر از همه در این توصیف به چشم می آید، توصیف پاکیزگی و آراستگی مکان و فضاست. در این سفرنامه از افرادی صحبت می شود که کارشان جاروکشی و پاک کردن این مکان مقدس از گرد و غبار است.

منصبی به اسم «جاروکشی»

مثل همه مناصب دیگری که در حرم ایجاد شد و رسمی شد، منصب جاروکشی هم در زمان صفویه در حرم مطهر پا گرفت. البته بعید نیست در دوره تیموریان و زمانی که گوهرشاد بانو همسر شاهرخ تیموری مشغول ساخت و ساز حرم بوده است هم چنین منصبی وجود داشته ولی سند و مدرکی از آن دوره به جا نمانده است و اولین سند مربوط به دوره شاه عباس اول است که دو نفر به عنوان «جاروکش آستانه» استخدام شدند و حکم و حقوق و مواجب شان هم مشخص و معین شده است. طبیعتا هر قدر وسعت حرم بیشتر شده به تعداد افرادی که وارد این کار شده اند افزوده شده است و حتما بعد از ساختن صحن عتیق و گسترش حرم، تعداد این افراد هم زاید شده اند. وسعت حرم در زمان صفوی چهار برابر شده است و چند سال بعد از اولین سند، افرادی که به عنوان جاروکش در حرم منصوب شده اند به ۱۴ نفر رسیده است که در اسناد دوره صفویه ثبت شده است.

وقف برای نظافت آستان

در آن زمان که جاروکشی، یکی از ملزومات تنظیف حرم بود، به همین دلیل نام و نشان آن را در موراد وقف هم می تواند دید و آنطور که اسناد نشان می دهند. یکی از مصارف موقوفات مردم که در بعضی از وقف‌نامه‌های قدیمی به آن اشاره شده، تأمین هزینه‌های جاروکشی حرم مطهر بوده است. ازجمله واقفان دراین‌زمینه، مرتضی قلی‌بیگ در سال ۱۰۸۴‌هجری قمری و میرعلی محمد در سال ۱۱۸۱‌هجری قمری هستند که موقوفاتی را به این امر اختصاص داده‌اند.

عبدالکریم ناظر نیز در سال ۱۳۰۶ عواید یک باب دکان وقفی خود را به یک خادم از هر پنج خادم کشیک اختصاص داده است تا همواره در حرم مشغول جاروکشی باشد. خدمت جاروکشی تا سال ۱۱۳۰ هجری قمری، به تکرار در اسناد آمده است. تا سال ها بعد منصب جاروکشی در حرم ادامه داشته است و در اسناد این عنواد تا حدود ۳۰۰ سال پیش هم وجود دارد. از آن به بعد در عناوین و مناصب نامی به عنوان جاروکش نیست و دربان و فراش و بقیه خادم ها هستند که کارهایی که به تنظیف و غبارروبی بخش های مختلف تحت خدمشان مربوط است را انجام می‌دهند. ولی همچنان موقوفاتی برای این منصب ثبت شده است که صرف هزینه جاروکشی در حرم مطهر می‌شود. نکته  جالب اینجاست که جاروکش برای افراد نوعی ابراز ارادت و خادمی حضرت است و افراد زیادی هستند که این صفت را برای خودشان انتخاب کرده است.

رسمی که ماندگار شده است

مراسم جاروکشی در حرم مطهر، زمانی که شکل گرفت در پنج نوبت انجام می‌شد، آنطور که در گزارش ها آمده است این نوبت به خاطر سنگفرش نبودن صحن ها و همچنین اتراق کردن زائران در صحن ها بوده است. به هر جهت در ادامه تعداد نوبت جاروکشی در حرم از پنج نوبت به سه نوبت کاهش پیدا کرد.   در حال حاضر جاروکشی روضه منوره و رواق ها بر عهده خادمان و فراشان است. در کنار آنها نیروهای اداره خدمات فرش اماکن متبرکه حرم مطهر رضوی با استفاده از تجهیزات نظافتی تنظیف و جاروکشی برخی از رواق ها را انجام می دهند. همچنین با همکاری اداره خدمات عمومی مدیریت امور رفاه زائرین نیروی خدماتی مربوط با استفاده از دستگاه ها  و تجهیزات مکانیزه به شستشو و تنظیف صحن ها اشتقال دارند و جاروکشی دربانان به‌صورت نمادین برگزار می‌شود.  هر روز صبح پس از برگزاری مراسم تحویل کشیک، جاروهای دسته‌کوتاه را در سینی بزرگی می‌گذارند و جاروکشی را با مداحی آغاز می‌کنند. جاروکشی صحن‌ها برعهده دربانان است که در شبانه‌روز، سه نوبت (صبح، ظهر، شب) انجام می‌شود. دربانان سه نوبت در روز، یک بار قبل از مراسم خطبه و تحویل کشیک، دیگر بار بعد از مراسم خطبه و سومین‌بار، دو یا یک ساعت مانده به غروب، مراسم جاروکشی را برگزار می‌کنند. در ماه مبارک رمضان، مراسم جاروکشی در دو نوبت، یک ساعت بعد از افطار و یک ساعت قبل از سحر برگزار می‌شود. این مراسم با چاووش خوانی همراه است، خواندن اشعاری در حمد خداوند و مدح حضرت ثامن‌الحجج(ع) در مراسم جاروکشی انجام می شود. در روزهای شهادت یا ولادت ائمه اطهار نیز اشعاری متناسب با آن روز خوانده می‌شود.